Türk hukukunda vasiyetnamenin iptali ve tenkisi , miras bırakanın ölüme bağlı tasarruf özgürlüğü ile saklı paylı mirasçıların korunması arasındaki hassas denge noktasını oluşturan iki temel kurumdur.
Vasiyetnamenin iptali, TMK m. 557 ve devamında sayılan sebeplerden birinin varlığı hâlinde, ölüme bağlı tasarrufun geçersizliğinin mahkeme kararıyla tespiti ve ortadan kaldırılmasını sağlayan bir dava türüdür. Öğretide hâkim görüş, vasiyetnamenin iptali davasının yenilik doğurucu (inşai) nitelikte olmakla birlikte hükmünün geçmişe etkili sonuç doğurduğunu kabul etmektedir.
Kanun koyucu, iptal sebeplerini sınırlı (tahdidi) olarak saymış, bu sebepler dışında hiçbir hukuki nedene dayanılarak vasiyetnamenin iptalinin istenemeyeceğini açıkça ortaya koymuştur.
Aşağıdaki sebeplerle ölüme bağlı bir tasarrufun iptali için dava açılabilir: 1. Tasarruf mirasbırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa, 2. Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa, 3. Tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise, 4. Tasarruf kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa.
Kanun koyucu ölüme bağlı tasarrufların hangi sebeplerin varlığı halinde iptal edilebileceğini düzenlemiştir. Vasiyetnamenin iptal edilebilmesi için, belli bir süre içinde iptal davasının açılması gerekir. Süresi içinde iptal davası açılmazsa işlem (vasiyetname) geçerli olarak kalır. İptal davasının, açılması için mirasçının veya lehine vasiyet yapılmış kişinin bunu talep etmesi gerekir. Hakim kendiliğinden iptale hükmedemez.
Vasiyetnamenin İptal Sebepleri
TMK m. 557 uyarınca ölüme bağlı tasarrufların iptal sebepleri dört ana başlıkta toplanmaktadır :
Bu sebeplerin her biri, murisin tasarruf özgürlüğünün hukuken korunmaya değer sınırlar içinde kullanılmasını sağlama amacına yöneliktir.
Ehliyetsizlik
Vasiyetnamenin geçerliliği için murisin tasarruf anında ayırt etme gücüne sahip olması ve kural olarak 15 yaşını doldurmuş bulunması gerekir (TMK m. 502, 556). Tasarruf anında ayırt etme gücünden yoksun olan kişinin düzenlediği vasiyetname, TMK m. 557 anlamında iptal sebebi oluşturur.
Uygulamada ehliyetsizlik iddiası, özellikle murisin ilerlemiş yaşı, ağır hastalığı, demans, alkol–uyuşturucu bağımlılığı gibi nedenlerle gündeme gelmektedir. Yargıtay, murisin tasarruf tarihinde fiil ehliyetinin bulunup bulunmadığını; sağlık kurulu raporları, tanık beyanları ve tüm dosya kapsamını birlikte değerlendirerek tespit etmektedir.
düzenlemesi hâlinde de iptal sebebi oluşur. İrade sakatlığının varlığı hâlinde, murisin gerçek iradesi ile vasiyetnamede açıklanan irade arasında uyumsuzluk söz konusudur.
Yanılma (hata)
Vasiyetnamede ise saik hatası da iptal sebebi olarak kabul edilmiştir. Hata ile vasiyetname arasında illiyet bağının varlığı hata nedeniyle vasiyetnamenin iptali için yeterlidir. Vasiyetnamede hatanın adi saik hatası olması, esaslı hata olmaması önemli değildir. Yani iradenin oluşumuna etki eden her türlü saik hatası iptal sebebidir. Vasiyetnamenin yapılmasına neden olan saik hatası esaslı hata olarak kabul edilmiştir. Saik hatası, iradenin oluşmasına neden olan düşüncenin gerçek duruma uymaması, iradenin yanlış teşekkül etmesidir.
Vasiyetnamenin iptalinde ispat külfeti saikte hata bulunduğunu iddia eden tarafa aittir.Hata, geçmişteki veya vasiyetname yapılırken var olduğu zannedilen veya gelecekte olacağına inanılan bir duruma ilişkin olabilir.
Aldatma (hile)
Hile ile, mirasbırakanda kasten hatalı bir tasavvur uyandırılarak veya mevcut hatalı bir tasavvurun devam ettirilmesini sağlanarak mirasbırakanın vasiyetname yapması veya yaptığı vasiyetnameden dönmemesi sağlanır. Burada da hatada olduğu gibi, vasiyetname ile hile arasında illiyet bağının bulunması aranır. Vasiyetnamelerde Borçlar Kanun’un 36/III’üncü maddesi uygulanamaz. Bu durumda hile üçüncü kişi tarafından yapılmış olsa da, lehine hile yapıldığı kişi durumu bilmiyor olsa da, vasiyetname iptal edilir. Önemli olan vasiyetname ile hile arasında illiyet bağının bulunmasıdır.
Ölüme bağlı tasarruflarda, hileyi yapan kişi Türk Medenî Kanunu’nun 578’inci maddesinin 3’üncü bendine göre, mirastan yoksun olur.
Korkutma (ikrah)
Mirasbırakan haksız olarak korkutulduğu veya zorlandığı için bir vasiyetname yapmışsa, bu vasiyetname iptal ile sakattır. Tehdidin kimin tarafından yapıldığı önemli değildir.
İrade bozukluğu halinde, mirasbırakan vasiyetnamenin iptali davası açabilir. Mirasbırakan, irade sakatlığını öğrendiği veya korkutmanın ortadan kalktığı tarihten itibaren bir yıl içinde vasiyetnameden dönmemişse yaptığı vasiyetname geçerli sayılır (TMK 504/1). Bu durumda mirasçıların dava açmak hakkı sözkonusu olmaz. Süre hak düşürücü süredir.
Hukuka ve Ahlaka Aykırı Amaç
Vasiyetnamenin ahlaka veya hukuka aykırı bir amacın gerçekleştirilmesi için düzenlenmiş olması da iptal sebebidir. Örneğin ;
Miras bırakanın, vasiyet alacaklısına suç işleme karşılığı bir kazandırma yaptıysa,
Ahlaka aykırı bir ilişkiyi sürdürme koşuluna bağlanmış tasarruf söz konusuysa,
öğretide ve uygulamada vasiyetnamenin iptali gündeme gelebilmektedir.
Ahlâka ve hukuka aykırılık değerlendirilirken tasarrufun yapıldığı andaki ahlâk kuralları dikkate alınır. Hukuka aykırılıkta sadece Miras Hukuku’nun emredici kurallarına aykırılık değil, diğer özel hukuktaki emredici kurallara aykırılık da dahildir. Vasiyetnamenin hukuka aykırılığının değerlendirilmesi anı , mirasın geçiş anıdır. Buna karşı, ahlâka aykırılıkta vasiyetnamenin yapıldığı an esas alınır.
Vasiyetname sıkı şekil şartlarına tabi bir ölüme bağlı tasarruftur. TMK, resmi, el yazılı ve sözlü vasiyetname bakımından ayrıntılı şekil koşulları öngörmüş; bu koşullara uyulmaması halinde vasiyetnamenin iptal edilebilir olacağını kabul etmiştir.
Resmi vasiyetnamenin, yetkili memur ve iki tanık huzurunda düzenlenmesi,
El yazılı vasiyetnamenin bizzat miras bırakan tarafından, baştan sona kendi el yazısıyla yazılması, tarih atılması ve imzalanması,
Sözlü vasiyetnamenin ise ancak olağanüstü hallerde, kanundaki usule uyularak yapılması gerekir.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2019/4906 E., 2019/8106 K. sayılı kararında ; ” Dosyada yer alan vasiyetnamenin incelenmesinde; okur yazar olmayan mirasbırakanın arzularını bildirdiği noterin, vasiyetnameyi yazdıktan sonra iki tanık önünde vasiyetnameyi okuması gerekirken sadece vasiyet edene okuduğu, mirasbırakan okuma yazma bilmediği halde vasiyetnameye “yazılan vasiyetnameyi okudum” şeklinde yazıldığı, miras mirakanın beyanının tanıkların önlerinde yapıldığınının yazılması yerine önlerinde okunduğunun belirtilmesi suretiyle vasiyetname düzenlendiği görülmüştür.
Buna göre vasiyetnameyi bizzat okuyacak durumda olmayan (okur yazar olmayan) kişilerin vasiyetnamesinin nasıl düzenleneceğinin TMK’nun 535. maddesinde açıkça düzenlenmiş olması karşısında, davaya konu vasiyetnamenin şekil kurallarına uygun olarak usulüne göre yapılmadığı anlaşılmıştır.
O halde, mahkemece; yasada gösterilen şekle uygun olarak düzenlenmemiş olan vasiyetnamenin bu gerekçe ile iptaline karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme ve yazılı gerekçe ile davanın reddi doğru görülmemiş bozmayı gerektirmiştir.” demiştir.
Vasiyetnamenin İptali Davası
Davacı ve Davalı
Vasiyetnamenin iptali davasını açma hakkı, vasiyetnamenin iptali ile hukuken korunmaya değer menfaati zedelenen kişilere aittir. Bunlar genel olarak :
Kanunî mirasçılar,
Saklı paylı mirasçılar,
Vasiyetname ile hakları zedelenen atanmış mirasçılar ve vasiyet alacaklılarıdır.
İptal davası, kural olarak kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olup, mirasçı tarafından bizzat kullanılabilir; ancak hak sahibinin ölümü hâlinde külli halefiyet gereğince mirasçılarına geçer.
Her davacı iptal davasını tek başına açabilir. Dava arkadaşlığı zorunluluğu yoktur. Bu durumda iptal kararı sadece davayı açan için hüküm ifade eder. Diğer mirasçılar iptal kararından yararlanamazlar.
Aşağıdaki kişiler iptal davası açamazlar :
Tereke alacaklıları ,
Mirasçının alacaklıları,
Mirasçının mirasçıları,
Tereke temsilcisi .
Davalılar, yapılan tasarrufun geçerli kalmasında menfaati olan kişilerdir. Aşağıdaki kişilere dava açılabilir :
Yasal ve atanmış mirasçılar ,
Vasiyet alacaklısı ,
Vakfın organları ,
Yüklemeden yararlananlar .
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Vasiyetnamenin iptali davasında görevli mahkeme, TMK ve uygulama uyarınca Asliye Hukuk Mahkemesi’dir. Yetkili mahkeme ise miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir.
Dava Süresi
Vasiyetnamenin iptali davası, TMK m. 559’da düzenlenen süreler içinde açılmalıdır. Buna göre:
İptal sebebinin ve vasiyetnamenin öğrenilmesinden itibaren bir yıllık hak düşürücü süre,
Her hâlükârda, ölüme bağlı tasarrufun yerine getirilmesinden itibaren iyiniyetli davalılara karşı on yıl, iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıllık süre söz konusudur.
Kanun koyucu, ölüme bağlı tasarrufun iptaline ilişkin olarak özel bir hüküm öngörmüştür. Türk Medenî Kanunu’nun 504/1’inci maddesine göre, mirasbırakan yanılma, aldatma vs. altında ölüme bağlı tasarruf yapmışsa, bu tasarrufu bizzat kendisi iptal ettirebilir. Burada bir iptal davası değil, tek taraflı irade beyanı mevcuttur. Türk Medeni Kanun’un 504’üncü maddesi özel hükümdür.
Bu beyan,
Öğrenme tarihinden veya
Tehdidin etkisinden kurtulduğu tarihten itibaren 1 yıl içinde yapılmalıdır. Aksi halde tasarruf geçerli hale gelir. Bu durumda mirasbırakanın ölümünden sonra mirasçılar dava açamaz. Bir yıllık süre mirasbırakan için geçerli değildir. O her zaman yapmış olduğu vasiyetnameden dönebilir.
Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, E. 2024/3012 K. 2025/1079 T. 26.02.2025 kararında ; “Bu açıklamalar ışığında somut olay incelendiğinde; Mahkemece, vasiyetnamenin açılması dosyasında davacıya 30.12.2011 tarihinde vasiyetnamenin tebliğ edildiği, ancak tebligatın usulüne uygun olmadığı, bu nedenle vasiyetnamenin açılmasına ilişkin gerekçeli kararın tebliğ tarihi olan 27.11.2019 tarihinde hak düşürücü sürenin başladığı, davanın 24.12.2019 tarihinde açıldığı, bu nedenle hak düşürücü sürenin geçmediği kabul edilmiş ise de; vasiyetnamenin açılması dosyasının ilk duruşması olan 28.10.2011 tarihinde davacı …’un hazır bulunduğu ve vasiyetnamenin duruşmada okunduğu, davacının vasiyetnameyi öğrendiği anlaşılmaktadır.
O halde, öğrenme tarihinden dava tarihine kadar Türk Medeni Kanunu’nun 559. maddesinde düzenlenen hak düşürücü süre dolmuş olduğundan davanın bu sebeple reddi gerekirken yazılı şekilde kararı verilmesi doğru görülmemiş, bu nedenle hükmün bozulması gerekmiştir.” demiştir.
Vasiyetnamenin İptali ve Tenkisi Arasındaki İlişki
İptal ve Tenkisin Birlikte Talep Edilmesi
Uygulamada, vasiyetnameye karşı çoğu zaman kademeli talep şeklinde dava açıldığı görülmektedir:
Öncelikle vasiyetnamenin iptali,
İptal mümkün görülmezse, ikinci kademede vasiyetnamenin tenkisi talep edilmektedir.
Vasiyetnamenin tenkisi hakkında detaylı bilgiye Tenkis Davası adlı makalemizden ulaşabilirsiniz.
İptal İstemi Tenkis Talebini Kapsar mı?
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, “vasiyetnamenin iptali isteminin, aksi belirtilmediği sürece, tenkis isteğini kendiliğinden kapsamayacağı” yönünde önemli bir içtihat geliştirmiştir. Buna göre, davacı yalnızca vasiyetnamenin iptalini istemişse ve talep sonucunda açıkça tenkis talebine yer vermemişse, mahkeme kendiliğinden tenkis yönünden karar veremez.
Sonuç olarak; vasiyetnamenin iptali ve tenkisi, miras hukukunda miras bırakanın iradesi ile mirasçıların korunması gereken menfaatleri arasında denge sağlayan tamamlayıcı kurumlardır. Bu dengenin doğru kurulması, hem miras bırakanın ölüme bağlı tasarruf özgürlüğünün, hem de saklı paylı mirasçıların anayasal güvence altında bulunan miras hakkının etkin biçimde korunması bakımından zorunludur.
Hukuki sürecin etkin yönetilmesi, doğru stratejilerin belirlenmesi, güvenilir bir işbirliği miras davanızı en iyi şekilde yönetilebilmesi için hukuki ihtiyaçlarınızı anlayan ve ilgili alanda uzmanlaşmış bir miras avukatı ile süreci takip etmenizi önemle tavsiye ederiz.
Av. Batuhan ATALAR , Karadeniz Teknik Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunudur. 2019 yılından bu yana avukatlık mesleğini icra etmektedir. Özellikle aile ve boşanma hukuku , tazminat hukuku , taşınmaz hukuku , sigorta hukuku , icra ve iflas hukuku ve miras hukuku uzmanlık alanlarıdır. Halen değerli müvekkillerine her türlü hukuki konuda profesyonel avukatlık hizmeti vermektedir.
Bu site çerezler kullanmaktadır. Siteyi kullanmaya devam ederek çerezlerin kullanımını kabul etmiş olursunuz. Detaylar için Gizlilik ve Çerez Politikası sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
